Wirus EBV jest otoczkowym, kulistym wirusem dsDNA. Nosi też nazwę ludzkiego herpeswirusa 4 (HHV-4), podobnie jak CMV oraz HSV należy do rodzaju herpes. Szacuje się, że jest to najbardziej rozpowszechniony wirus w populacji ludzkiej.

Wirus atakuje limfocyty B, w których rozpoczyna ukrytą formę zakażenia, które trwa do końca życia.

Bazując na serologii, około 95% dorosłych osób na świecie zostało zainfekowanych i pozostaje nosicielami. W krajach rozwijających się niemal cała populacja zostaje zainfekowana już w okresie niemowlęcym. W krajach rozwiniętych do zakażenia zwykle dochodzi znacznie później: około 50-70% nastolatków i młodych dorosłych jest EBV seropozytywnych.

W okresie niemowlęcym i wczesnym dzieciństwie choroba najczęściej przebiega bezobjawowo lub z objawami łagodnymi przypominającymi przeziębienie. U dorosłych oraz w okresie dojrzewania pierwotne zakażenie wirusem EBV może wywołać mononukleozę zakaźną.

Mononukleoza zakaźna charakteryzuje się następującymi objawami:

• gorączka
• ból gardła
• powiększone węzły chłonne
• rzadziej powiększona śledziona lub wątroba
• w pojedynczych przypadkach: problemy z układem krążenia bądź z centralnym układem nerwowym

Nie wykazano do tej pory związku pomiędzy aktywnym zakażeniem EBV a problemami podczas ciąży, takimi jak: poronienia czy wady genetyczne u dziecka.

Do zakażenia dochodzi w przypadku kontaktu ze śliną zarażonej osoby. W normalnych warunkach nie dochodzi do przenoszenia wirusa drogą kropelkową lub poprzez krew. Czas od zakażenia do pojawienia się objawów choroby wynosi od 4 do 6 tygodni. Wirus EBV mogą przenosić osoby nie tylko aktywnie chorujące na zakażenie EBV, ale także osoby zdrowe, u których występuje uśpiona forma wirusa, dlatego też forma prewencji przed zakażeniem nie istnieje.

Wirus Epsteina-Barr jest także powiązany z występowaniem chłoniaka Burkitta wywodzącego się z limfocytów B. Endemiczny typ chłoniaka (powiązany z EBV) występuje głównie w Afryce, najczęściej rozwija się w żuchwie, ale może dotyczyć także innych narządów. Dokładny mechanizm patogenezy nie jest znany.

Obecnie uważa się, że zakażenie ma wpływ na występowanie innych chorób takich jak: ziarnica złośliwa (chłoniak Hodgkina), chłoniaki związane z limfocytami T, a także choroba limfoproliferacyjna u osób z immunosupresją.

Szczególnie niebezpieczne jest zakażenie wirusem EBV dla osób po przeszczepach, u których może się ono rozwinąć w chorobę zagrażającą życiu pacjenta, dlatego zaleca się monitorowanie pacjentów w kierunku wirusa EBV zarówno przed jak i po transplantacji.

Diagnostyka molekularna wirusa EBV opiera się na analizie materiału genetycznego (DNA) wirusa za pomocą czułej i specyficznej metody Real-time PCR.